Μονή Πρέβελη

Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 ηγούμενος της μονής ήταν ο Μελχισεδέκ Τσουδερός. Ο Μελχισεδέκ οργάνωσε επαναστατικό στρατό και συγκέντρωσε οπλισμό. Οι Οθωμανοί αντιλήφθηκαν τις κινήσεις του και κινήθηκαν στη Κάτω Μονή τον Μάιο του 1821. Ο Μελχισεδέκ τους φιλοξένησε και τους προσέφερε φαΐ και κρασί. Όταν οι Τούρκοι κοιμήθηκαν, οι μοναχοί διέφυγαν, παίρνοντας μαζί τους τα πυρομαχικά. Οι Τούρκοι στη συνέχεια κατέστρεψαν τη μονή και δήμευσαν την περιουσία της. Τα κτήματα δόθηκαν πίσω στη Μονή κατά την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας (1830-1840).^[3] Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1866, η μονή φιλοξένησε και φρόντισε πρόσφυγες που έφευγαν για την Ελλάδα.^[4]

Κατά τη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδας στον Β΄ΠΠ από τις δυνάμεις του Άξονα, η μονή, με ηγούμενο τον Αγαθάγγελο Λαγγουβάρδο, φιλοξένησε και βοήθησε στην αποχώρηση εκατοντάδων στρατιωτών για την Αίγυπτο. Μετά τον πόλεμο η μονή γνώρισε περίοδο παρακμής.^[4]

Η Κάτω Μονή βρίσκεται κοντά στον Μεγάλο Ποταμό, σε πλαγιά λόφου. Στο παρελθόν σε αυτό το συγκρότημα έμεναν μοναχοί και εργάτες που είχαν αναλάβει τις αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες της μονής.

Τα κτήρια της μονής χρονολογούνται στον 18ο και 19ο αιώνα και είναι διατεταγμένα ακανόνιστα γύρω από μια κεντρική αυλή. Στο κέντρο της αυλής δεσπόζει το καθολικό, αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Πρόκειται για μονόχωρο ναό, ο οποίος ανακατασκευάστηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.^[5]

Γύρω από την κεντρική αυλή σε διάφορα κτίρια βρισκόταν η τράπεζα, το μαγειρείο, το ηγουμενείο, ελαιοτριβείο, αποθήκες, κελιά μοναχών και εργαστήρια.^[6] Χαρακτηριστικές είναι και οι καμινάδες του συγκροτήματος.^[2]

Η Πίσω Μονή είναι το κεντρικό συγκρότημα του μοναστηριού. Απέχει περίπου 2 χιλιόμετρα από την Κάτω Μονή. Η Πίσω Μονή είναι κτισμένη σε κατωφέρεια και σε διαφορετικά επίπεδα. Στο κάτω επίπεδο βρίσκονται οι αποθήκες και οι σταύλοι. Η κεντρική αυλή διαθέτει το καθολικό, το ηγουμενείο και τα κελιά.^[7] Το καθολικό της μονής χρονολογείται από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, πιθανόν κατά τη περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας, αντικαθιστώντας παλαιότερο ναό. Διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο, προσκυνητάρι και άμβωνα.^[8] Ο ναός είναι δίκλιτος με το ένα κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και το άλλο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.^[6] Στην κάτω αυλή του μοναστηριού βρίσκεται κρήνη με την παλίνδρομη επιγραφή «ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ». Δυτικά της κρήνης βρίσκεται θολωτό κτίριο το οποίο σήμερα στεγάζει εκκλησιαστικό μουσείο με κειμήλια της μονής όπως εικόνες, άμφια και σκεύη. Πριν τη μονή βρίσκεται το οστεοφυλάκιο της μονής, με σχήμα ναού.^[7]